Kullanılabilirlik çalışmaları bir ürünün, servisin veya sistemin içerisinde bulunan bileşenlerin kullanıcıların kullanımına ne kadar gerekli ve uygun olduğunu ölçen çalışmalardır. Kullanılabilirlik, üç temel prensip ile sınıflandırılabilir. Bunlar; etkinlik, verimlilik ve memnuniyettir. Etkinlik, kullanıcının sistemdeki işlemleri doğru ve eksiksiz bir şekilde tamamlamasıyla tanımlanabilir. Verimlilik, gerçekleştirmek istediğimiz amacı, işlemi en kısa ve en kolay şekilde tamamlamaktır. Memnuniyet ise kullanıcıların sistemin kullanımından duydukları pozitif tutumu inceler ve kullanıcıların sistemi kullanırken ne kadar rahat olduklarını ölçmek için kullanılır. Bu üç bileşen bize kullanılabilirliğin ölçülebilir bir kavram olduğunu gösterir. Ürünlerin kullanılabilirliğini ölçerken sürecin başında, sonunda ya da ortasında çeşitli testler yapabiliriz. Bu testler şöyle açıklanabilir:
Formative (Süreç İçi) Testler
Ürünün şeklinin ve tasarımının yapılmasını daha kolay ve hatasız kılmak için geliştirme sürecinin çok erken aşamalarında yapılır. Amacı bir ürün tamamen geliştirilmeden önce sorunların tespitini sağlamak ve daha yüksek performansta kullanılabilecek bir ürün ortaya koymaktır.
Summative (Süreç Sonu) Testler
Ürünün geliştirme süreci tamamlandıktan sonra yapılan testlerdir. Geliştirmenin tasarımının belirlenen ölçülere uyup uymadığını test etmek için kullanılır. Bu testler gerçek kullanıcılar ve kullanılabilirlik uzmanlarıyla gerçekleştirilen testlerdir. Bize arayüzün ne kadar kullanışlı olduğunu söyler. Ürün piyasaya sürülmeden önce bu test yapılmazsa ürünün eksiklerini göremeyebiliriz ve son kullanıcıya hatalı bir ürün sunmuş olma ihtimalimiz vardır.
Kullanılabilirlik Çalışmalarında Kullanılan Teknikler Nelerdir?
Kullanılabilirlik çalışmalarında kullanılan teknikleri, kullanılma yoğunluklarına göre çoktan aza doğru aşağıdaki gibi inceleyebiliriz:
Benchmark Çalışmaları
Kıyaslama çalışmalarıdır. Oluşturmak istediğimiz bir servis, sistem, ürün veya prototipin daha önce üretilmiş örneklerine bakılarak tıkanıklık yaşadıkları noktaları, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi gereken süreçleri bizlere önceden göstererek çalışmalarımızı hangi yönde yapmamız gerektiği konusunda bize fikir verir.
Kullanılabilirlik Uzman Görüşü
Ürünü, kullanılabilirliğin evrensel kuralları çerçevesinde kullanılabilirlik uzmanının değerlendirmesiyle sonuçlanan çalışmadır. Kullanılabilirlik uzmanının tecrübesi yapılan çalışmanın ve raporlamanın kalitesi açısından oldukça önemlidir. Bir uzman ile yapıldığı için daha hızlı sonuçlar alınır ve daha az maliyetli olur.
A/B Testleri
Bir arayüzün farklı tasarımlarını ve içeriklerini birden fazla kullanıcıya test ettirerek çeşitli analizler yapılmasını sağlayan testtir.
Bağlamsal Kullanıcı Gözlemi
Bağlamsal kullanıcı gözlemi yapılırken kullanıcılar doğal ortamlarında bulundurularak mülakat ve gözlem ile faaliyetlerinin günlük haritası çıkarılır. Amaç doğru ya da yanlışı belirlemek değil, kullanıcının yorumuyla sisteme katkı sağlayabilecek önemli noktalara odaklanarak sistemi geliştirmektir.
Heatmap, Gazeplot, Eye Tracking, Mouse Tracking
Heatmap yani sıcaklık haritası kullanıcıların web sitemizin hangi bölümünde ne kadar vakit geçirdiğini renklerle belirten ve ölçen uygulamadır. Renkler yoğunluklarına göre bir skala doğrultusunda azalarak bize uygulamada geçirilen vakti gösterir.
Gazeplot bize uygulamaya bakma zamanını, sırasını veya nereye baktığımızı ölçerek dairesel işaretlerle grafiklere dökmemize yarayan bir ölçüm kriteridir. Bakışımız yoğunlaştığı zaman dairesel şekiller de yoğunlaşır.
Eye Tracking online göz izleme testleridir. Kullanıcıların ne kadar süre ekranın hangi kısmına baktıklarının yanı sıra, arayüzde ilk bakılan yer, gözden kaçan yerlerin kapsamlı bir haritasını çıkarmak için kullanır.
Mouse Tracking kullanıcıları arayüz içerisinde yaptıkları tıklamaları ve mouse hareketlerinin izlenerek kullanıcıya dair çıkarımların yapıldığı yöntemdir.
Servis Safari / Shadowing
Kullanıcıların gölgesi gibi davranıp kullanıcıların davranışlarını izleyip doğal ortamda tepkilerini, isteklerini ölçüp çeşitli çıkarımlar yapılarak raporlanan bir araştırma şeklidir. Kullanılabilirlik çalışmaları yapılırken bir veya birkaç teknik birden tercih edilebilir.
Özetle kullanılabilirlik çalışmaları yarattığımız ürünün, etkin kullanımını sağlamak, kullanıcıların en yüksek düzeyde memnuniyetini pekiştirmek, uzun soluklu ürünler üretmek için çok önemlidir. Kullanılabilirlik çalışmaları sayesinde piyasaya sürülecek ürünlerden maksimum verim alınması sağlanır.
Sibel Cihangir
Yazılım Test Mühendisi